Whisky to pojęcie, które przy pierwszym zetknięciu może wywołać bardzo proste i trywialne skojarzenia. Jednak kiedy zaczynie się eksplorować temat
i zgłębiać jego zagadnienia, odkryć można drugą, trzecią i wiele kolejnych warstw, prowadzących do
dna materii. Na mnogość tych aspektów składa
się geografia, ekonomia, marketing, produkcja,
chemia, fizyka, socjologia, a nawet historia.
Każde z nich na swój sposób ukształtowało samo pojęcie oraz wyodrębniło niektóre gatunki czy rodzaje i podzieliło na poszczególne kraje. Whisky trafiając
na podatne i żyzne grunty niektórych krajów, przyjmowały niekiedy nową formę, odmienną znacząco od pierwotnej wersji. W innym przypadku trunek nabierał lokalnego kolorytu lub zyskiwał na zmianie podejścia. Zdarzało się również tak, że pewne ośrodki pomimo ugruntowanej pozycji, bledły i traciły na znaczeniu. Często przyczyną takiego deficytu był brak odrębnego charakteru lub niewykorzystanie odpowiednich okazji czy umniejszanie znaczenia działań marketingowych, lub wpływu wielkiego biznesu i kapitału międzynarodowego. Wszystkie wymienione cechy można utożsamić z problemami,
z jakim borykała się whiskey z Irlandii.
Irlandia uchodzi za kolebkę i jeden z pierwszych ośrodków produkcji whiskey. Chociaż pewnie pierwsze trunki, które powstawały na wyspie, znacznie odbiegały od dzisiejszego obrazu tego,
co nazywa się whiskey, to dały one podwaliny
pod dzisiejszą kategorię. Niewątpliwie to w Irlandii znaleźć można jeden z pierwszych zapisków, dotyczących wydanej licencji dla hrabstwa Antrim.
Ta trzykrotna destylacja stała się z czasem swoistym znakiem rozpoznawczym i cechą charakterystyczną całej produkowanej w Irlandii whiskey.
Legalnie działające gorzelnie, mogły pozwolić sobie na duży rozrost i zwiększenie produkcji oraz rozszerzenie skali dystrybucji. Destylarnie chcąc produkować więcej i szybciej, przy zachowaniu powtarzalnego smaku, charakteru i jakości, przestawiły się na destylację w olbrzymich kotłach. To z kolei stało się przyczyną i koniecznością trzykrotnego powtarzania procesu.
Oczywistym konkurentem dla tego kraju jest Szkocja, która to rozpoczęła produkcję równie wcześnie, a spory o plamę pierwszeństwa trwają po dzień dzisiejszy. Kolejne wieki dla każdego
z tych ośrodków przyniosły konflikt interesów, pomiędzy produkcją nielegalną ściganą przez poborców podatkowych a licencjonowanymi producentami, uczciwie płacącymi podatki.
Producenci trunków w odróżnieniu od Szkotów,
nie przywiązywali dużej wagi do miejsca wytwarzania, a do osoby, która za jej powstanie była odpowiedzialna. Nie znajdzie się zatem
wielu glen czy innych nazw geograficznych,
czy geologicznych, a znaczenie więcej nazwisk,
takich jak Jameson, Powers czy Paddy.
Konsekwencją produkcji na dużą skalę w olbrzymich alembikach, była wspomnianą przyczyną trzykrotnej destylacji alkoholu. Najzwyczajniej łatwiej było proces prowadzony szybko powtórzyć raz jeszcze, niż zadbać o lepsze oddzielanie frakcji. Większy i dłuższy kontakt trunku z miedzią, zapewniał również dodatkowe wygładzenie i oczyszczenie z lotnych związku siarki. Te tak charakterystyczne, tworzą charakter niektórych szkockich przedstawicieli gatunku, co generuje dodatkową grupę produktową.
Pomimo produkcji na taką skalę, Irlandczycy
nie wykorzystali w dużej mierze korzyści, jakie przyniósł patent na kolumny pracujące w systemie ciągłym, które wynalazł ich rodak. Kolumny Coffeya pozwoliły szkockim konkurentom zdobyć bardzo wydajny sposób produkcji, który dał podwaliny dla kolejnych marek.
Poza trzykrotną destylacjąc harakterystyczną
dla grup produkowanych w Irlandii whiskey jest gatunkiem zwany single potstille. Powstaje on
z połączenia jęczmienia słodowanego i niesłodowanego. Historia początków jego funkcjonowania to XIX wiek i czas nakładania podatku od alkoholu powstałego ze słodu jęczmiennego. Gorzelnia, która tworzyła swoje
trunki z mieszanki 60% słodowanego do 40%niesłodowanego, blisko połowę kosztów związanych z zapłatą podatku obchodziła. Ten wybieg mający na celu głównie uniknięcie konieczności płacenia podatku przyczynił się do powstania tej odrębnej i funkcjonującej do dzisiaj kategorii. Whiskey powstające przy użyciu takiej mieszaniny zbóż, dają o wiele bardziej złożony
i oleisty charakter.
Co poszło nie tak?
Ruch antyalkoholowy rozpoczęty w 1838 roku
przez brata Mateusza doprowadził do zamknięcia blisko 8 tysięcy miejsc zajmujących się sprzedażą alkoholu. Brak reakcji na plagę filoksery, która spustoszyła francuskie winnice, Szkoci przyszli na pomoc spragnionym alkoholu sąsiadom. Ostatecznie, kiedy skończyła się prohibicja w USA i należało wypełnić niemały nieskończony popyt, jaki powstał w narodzie, irlandzka whiskey nie była w stanie sprostać wymaganiom i ustąpiła pola przedsiębiorczym Szkotom. Koniec XIX wieku przyniósł masowe działania Scottish Distillers Company Ltd, który to wykupował i zamykał kolejne gorzelnie, aby
chronić własny biznes.
Wzajemne nałożenie ceł pomiędzy wyspiarskimi potęgami w XX wieku, utrudniło i podniosłokoszty dystrybucji w krajach imperium brytyjskiego.
Ostatecznym aktem regresu irlandzkiego przemysłu alkoholowego, było utworzenie w 1975 roku w Midleton, scentralizowanego ośrodka produkcji whiskey, w którym powstawały ocalałe marki tego trunku.
Współcześnie
Obecne czasy przyniosły wzrost znaczenia całej kategorii whisky, dając okazję na dynamiczny wzrost nowym ośrodkom produkcji, jaki
i renesans upadłej irlandzkiej whiskey.
To, co może przynieść w obecnym czasie sukces Irlandii, to tradycja i już ugruntowana historyczna przeszłość. Doświadczenie i własna odrębna kategoria Single Pot still, łącząca jęczmień
słodowany z niesłodowanym. Wyjście na świat
z nowymi pomysłami, nieutożsamianymi wcześniej
z tymkrajem, jak chociażby torfowe whiskey. Ostateczną furtkę i możliwość na indywidualność, może przynieść zapis w prawie, mówiący o konieczność dojrzewania alkoholu w drewnianych naczyniach.
Pozornie nie wnosi to żadnej specjalnej
rewolucji, jednak nie precyzuje i nie zamyka dróg producentom. Pozwala on natomiast uatrakcyjnić rodzaje beczek, a właściwie materiału, z jakiego zostaną wykonane. Nie musi to być już koniecznie dąb, który może zostać zastąpiony kasztanowcem, wiśnia czy akacją. Irlandia, mając za sobą długą tradycję ze wzlotami i drastycznym upadkiem,
staje przed szansą, aby wznieść się na fali
światowej popularności whisky.